Religious Tourism

Σπουδαία θρησκευτικά προσκυνήματα υπάρχουν στα νησιά των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων, μνημεία απαράμιλλης αρχιτεκτονικής και ιστορικής σημασίας, με εικόνες, αγιογραφίες και κειμήλια ανυπολόγιστης αξίας και βιβλιοθήκες που φυλάσσουν σπουδαία χειρόγραφα και βιβλία. Μονές εν λειτουργία, παλαιοχριστιανικές ή βυζαντινές εκκλησίες και ξωκλήσια στις Χώρες, τις πόλεις, τα χωριά αλλά και την ύπαιθρο των νησιών αποτελούν πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες όλες τις εποχές του χρόνου και ιδιαίτερα το Πάσχα και την περίοδο των γιορτών του Δεκαπενταύγουστου. Αντανακλώντας τις ταραγμένες ιστορικές περιόδους κατά τις οποίες κτίστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν αρκετές από τις μονές έχουν εντυπωσιακή φρουριακή αρχιτεκτονική. Τα εκκλησάκια και τα ξωκλήσια που ασπρίζουν στις πλαγιές, τα βουνά και τις ρεματιές των νησιών ή γύρω από τις Χώρες και τους οικισμούς αντανακλούν το ισχυρό θρησκευτικό συναίσθημα των ντόπιων –σε αρκετά νησιά, μάλιστα, θα σας πουν ότι φθάνουν τα 364, όσα και οι ημέρες του χρόνου. Πολλά από αυτά ήταν τάματα ναυτικών και παραμένουν ιδιωτικά. Οι κτήτορές τους έχουν τη φροντίδα τους και την πρωτοβουλία στη διοργάνωση των πανηγυριών με καλεσμένους τους συντοπίτες τους αλλά και επισκέπτες.

Στα νησιά όπου οι ορθόδοξες και καθολικές κοινότητες συμβιώνουν αρμονικά, όπως στην Τήνο και τη Σύρο, υπάρχουν εξίσου σπουδαία καθολικά μνημεία και προσκυνήματα.

Η μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και η Αποκάλυψη στο ιερό νησί της Πάτμου έχουν διεθνή φήμη. Πολύ μεγάλα προσκυνήματα είναι επίσης η Παναγία της Τήνου, η Εκατονταπυλιανή της Πάρου, η Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό, ο Ταξιάρχης Μιχαήλ ο Πανορμίτης στη Σύμη. Τα θαύματα της Παναγίας και των Αγίων προσελκύουν πιστούς από όλο τον κόσμο ειδικά στις μεγαλόπρεπες γιορτές ή τα πανηγύρια που διοργανώνονται τις ημέρες της εορτής τους.

Θρησκευτικά μνημεία των Κυκλάδων

Στην Τήνο θα επισκεφθείτε τη μονή Κεχροβουνίου, την Καταπολιανή, τη Βρυσιώτισσα, την Κυρά Ξένη, αλλά και το καθολικό προσκύνημα της Ιεράς Καρδίας του Ιησού στο Ξώμπουργο και τη μονή των Ιησουιτών στα Λουτρά. Στο νησί αυτό το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έκδηλο σχεδόν σε κάθε βήμα που κάνει ο επισκέπτης, με καλλιμάρμαρους ναούς όπως η Αγία Παρασκευή στα Υστέρνια, η Παναγία της Κιουράς στην Καρδιανή, οι δυο εκκλησίες του Κτικάδου, η Παναγία Μεγαλομάτα και του Σταυρού. Δεκάδες ξωκλήσια και εκκλησάκια στολίζουν τις πλαγιές του νησιού και οι ντόπιοι οργανώνουν εκεί πανηγύρια τις ημέρες των εορτών των Αγίων, όλο το χρόνο.

Στην Ανδρο βρίσκονται οι μονές Παναχράντου και Αγίου Νικολάου. Στη Χώρα ξεχωρίζουν η Παναγία Θαλασσινή και η Παναγία Θεοσκέπαστη του 16ου αι.

Στην Αμοργό θα επισκεφθείτε τον Αϊ Γιώργη τον Βαρσαμίτη, όπου παλιά τελούνταν τελετές υδρομαντείας, την Παναγία Καταπολιανή, τη Ζωοδόχο Πηγή στη Χώρα. Περπατώντας στα σοκάκια της και ανηφορίζοντας προς το κάστρο θα θαυμάσετε υπέροχα ασπρισμένα εκκλησάκια με εξαιρετική αρχιτεκτονική και μεγάλη ιστορία.

Στην Ιο η Παναγία Γκρεμιώτισσα επιβλέπει τα πάντα από την κορυφή του λόφου της Χώρας. Στο νησί υπάρχουν επίσης πολλές ενδιαφέρουσες εκκλησίες καθώς και οι μονές Πύργου και Αγίου Ιωάννη Καλάμου.

Στο κάστρο της Κιμώλου θα θαυμάσετε υπέροχες παλιές εκκλησίες.

Στην Κύθνο διάσημη είναι η Παναγία Κανάλα, καθώς και η Παναγία του Νικούς, η Στρατηλάτισσα, η Φλαμπουριανή.

Στην Κέα θα δείτε τις μονές Καστριανής και Αγίας Αννας.

Η πασίγνωστη Παραπορτιανή προσελκύει σαν μαγνήτης τους επισκέπτες στη Μύκονο, όπως και η μονή της Παναγίας Τουρλιανής. Αξιόλογες είναι η μονή Παλαιόκαστρου, η Παναγία του Ροδαρίου, αλλά και οι δεκάδες παλιές εκκλησίες της Χώρας και τα ξωκλήσια με τις χαρακτηριστικές κόκκινες σκεπές που στολίζουν την ύπαιθρο του νησιού.

Στη Μήλο ξεxωρίζει η Αγία Τριάδα, η Παναγία Πορτιανή και του Κήπου, η Κορφιάτισσα και η Θαλασσίτρα στην Πλάκα.

Στη Νάξο οι θρησκευτικοί θησαυροί μοιάζουν αμέτρητοι. Στην περιοχή της Τραγαίας υπάρχουν 30 από τους πιο σημαντικούς βυζαντινούς ναούς, ένας μικρός «Μυστράς του Αιγαίου». Πολύ αξιόλογες είναι οι εκκλησίες της πόλης της Νάξου, καθώς και η Παναγία Φιλοτίτισσα, η Αγία Κυριακή, η μονή του Φωτοδότη Χριστού.

Στην Πάρο ξεχωρίζουν το γυναικείο μοναστήρι του Χριστού στο Δάσος, η μονή Λογγοβάρδας, ο Αϊ Γιάννης Δέτης.

Στη Σαντορίνη θα θαυμάσετε τις μονές Προφήτη Ηλία στον Πύργο και Αγίου Νικολάου στο Ημεροβίγλι, ενώ στην Επισκοπή Γωνιά θα βρείτε το πιο σημαντικό βυζαντινό μνημείο του νησιού, την Παναγία Επισκοπή, που θεωρείται ότι ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α’ Κομνηνό. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην αρχιτεκτονική των εκκλησιών του ηφαιστειογενούς νησιού, οι περισσότερες από τις οποίες, όπως και τα ξωκλήσια, είναι αφιερωμένες στην Παναγία.

Στη Σέριφο μεγάλο ενδιαφέρον για τους επισκέπτες παρουσιάζει η μονή των Ταξιαρχών με τη φρουριακή αρχιτεκτονική της. Αξιοθαύμαστες είναι και οι εκκλησίες του κάστρου της Χώρας.

Στη Σίφνο πολλές από τις εκκλησίες είνα κτισμένες ψηλά και προσφέρουν πανοραμική θέα. Αξίζει να επισκεφθείτε την Παναγία Βρυσιώτισσα, τη μονή Προφήτη Ηλία τ’ Αψηλού, τον Αγιο Συμεών πάνω από τις Καμάρες, την Παναγία του Βουνού.

Μεγάλης αξίας είναι τα ορθόδοξα και τα καθολικά βυζαντινά μνημεία της Σύρου με προεξάρχοντα τον Αγιο Νικόλαο στα Βαπόρια της Ερμούπολης, τον Σαν Τζώρτζη στην κορυφή της Ανω Σύρας και τις μονές Καπουτσίνων και Ιησουιτών. Σημαντικές είναι και οι εκκλησίες της Ερμούπολης, όπως η Μεταμόρφωση η Ευαγγελίστρια, η Ανάσταση.

Στη Φολέγανδρο ξεχωρίζει από παντού η Παναγία που υψώνεται πάνω από την εντυπωσιακή Χώρα. Η μεγαλύτερη εκκλησία του κάστρου είναι η Παντάνασσα ενώ άλλες σημαντικές εκκλησίες κοσμούν τη Χώρα, όπως ο Αγιος Αντώνιος και ο Αγιος Νικόλαος.

Θρησκευτικά μνημεία των Δωδεκανήσων

Στη Ρόδο αξίζει να επισκεφθείτε την Κοίμηση της Θεοτόκου στο Ασκληπιείο, κτισμένη το 1060 πάνω στα ερείπια παλαιότερου ναού. Επίσης, τη μονή της Παναγίας Τσαμπίκας, τη μονή Καλόπετρας στο ψηλότερο σημείο του μονοπατιού της κοιλάδας των πεταλούδων, τη μονή της Παναγίας Σκιαδενής, τη μονή Θάρρι στα Λάερμα, τη μονή Αρταμίτη.

Στο νησί της Πάτμου, εκτός από τη μονή του Θεολόγου, θα δείτε τη μονή του Ευαγγελισμού και τη μονή της Ζωοδόχου Πηγής.

Στην Αστυπάλαια υπάρχει η Παναγία Πουλαριανή, ένα ξεχωριστό ξωκλήσι κτισμένο σε βράχο, τα μοναστήρια της Παναγίας Φλεβαριώτισσας και του Αγίου Ιωάννη και την Παναγία Πορταϊτισσα στη Χώρα.

Στη Κάλυμνο θα βρείτε το μοναστήρι της Ανάληψης του Χριστού, του Αγίου Σάββα και των Αγίων Πάντων.

στην Κάσο υπάρχουν τα μοναστήρια που είναι αφιερωμένα στον Αγιο Μάμα και τον Αγιο Γεώργιο.

Το μοναδικό μοναστήρι της Καρπάθου είναι του Αγίου Γεωργίου, ωστόσο υπάρχουν πολλές εκκλησίες με αρχαιολογικό ενδιαφέρον και εξαιρετικές αγιογραφίες.

Στο Καστελόριζο θα θαυμάσετε τους ναούς Κωνσταντίνου και Ελένης, Αγίου Γεωργίου, Αϊ Γιώργη του Βουνού.

Μεσαιωνικές εκκλησίες υπάρχουν στην Κω, όπως η Υπαπαντή και η Παναγία Κουβουκλιανή.

Από τον 11ο αιώνα υψώνεται στο Λακκί της Λέρου ο βυζαντινός ναός του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, ενώ ένα από τα πιο γραφικά ξωκλήσια του νησιού είναι ο Αγιος Ισίδωρος και η Παναγία Καβουράδαινα. Του 18ου αιώνα είναι η Αγία Κιουρά ή Ματρώνα. Στη δυτική πλευρά του κάστρου ξεχωρίζει η Παναγία. Στην ενδοχώρα του νησιού υπάρχει η μονή των Αγίων Αγγέλων.

Σε λοφοπλαγιά νοτιοανατολικά της πρωτεύουσας των Λειψών υψώνεται η περίφημη Παναγία του χάρου, την εικόνα της οποίας χαρακτηρίζει ένα σπανιότατο αγιογραφικό μοτίβο αντί του κλασικού της Βρεφοκρατούσας.

Πάνω από το Μανδράκι της Νισύρου ασπρίζει η Παναγία Σπηλιανή, μεγάλο προσκύνημα χάρη στο οποίο συρρέουν εδώ πιστοί από όλα τα γύρω νησιά την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου. Στο νησάκι υπάρχουν ακόμη 9 παλαιοχριστιανικές εκκλησίες και τα μοναστήρια του Σταυρού, της Παναγίας Κυράς, του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, της Ευαγγελίστριας.

Στη Σύμη, εκτός από το μεγάλο προσκύνημα του Ταξιάρχη Μιχαήλ Πανορμίτη, θα θαυμάσετε την Παναγία Μυρταριώτισσα και τη μονή του Μιχαήλ Ρουκουνιώτη με τη φρουριακή αρχιτεκτονική.

Στην Τήλο το σπουδαιότερο προσκύνημα είναι η ιστορική μονή του Αγίου Παντελεήμονα.

Στη Χάλκη ξεχωρίζει η μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ Παλαρνιώτη και του Αγίου Ιωάννη Αλάργα.

Οι Παναγίες του Αιγαίου

* Στενοί δεσμοί συνδέουν τους νησιώτες με την Παναγία. Η επίκλησή της είναι συχνή, σχεδόν αυθόρμητη και συναντιέται στα νανουρίσματα, σε τραγούδια αγάπης, γάμου, ξενιτιάς. Από τις σχεδόν 6.000 προσωνυμίες για τη Θεοτόκο, πολλές είναι εκείνες που συναντώνται στις κοινωνίες των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων και σχετίζονται με τις ιδιότητές της, τα χαρακτηριστικά της εικόνας και του ναού της, τη θέση και την παράδοση της ίδρυσης της εκκλησίας της.

Παναγία η Θαλασσινή ονομάζεται στην Ανδρο και η εκκλησία της είναι κτισμένη σ’ έναν βράχο μέσα στη θάλασσα, Θεοτόκισσα στην Τήλο, Πρωτόθρονη στη Νάξο, Βλεφαριώτισσα στην Αστυπάλαια, Γαλατούσα στη Ρόδο -γιατί βοηθά τις λεχώνες με πρόβλημα θηλασμού-, Καβουριανή στη Λέρο, Κυρά-Ψηλή στην Κάλυμνο, Γκρεμνιώτισσα στην Ιο, Χρυσοπολίτισσα στη Νάξο, των Μαγαζιών στη Σύρο από μαγαζάτορες που έκαναν επίκληση στη βοήθειά της. Παναγία του Κήπου στη Μήλο, της Αμμου στη Σίφνο, η Κανάλα στην Κύθνο γιατί στην τοποθεσία Κανάλι βρέθηκε η εικόνα της.

Το όνομα της Παρθένου Μαρίας είναι γνωστό και με τα επίθετα Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη εξαιτίας των εικόνων της που φανέρωσαν την ύπαρξή τους με κάποιο θαύμα ή όραμα. Οραμα σαν αυτό που εμφανίστηκε στη μοναχή Πελαγία το 1823 και άλλαξε την ιστορία της Τήνου για πάντα. Η παράδοση θέλει ως κτήτορες του ναού της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ή Καταπολιανής όπως είναι η ανεπίσημη ονομασία της, στην Πάρο τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη.

Η Παναγιά του χάρου, η μοναδική εικόνα της Παναγίας που δεν κρατά το Θείο Βρέφος, αλλά τον Εσταυρωμένο Χριστό, βρίσκεται πάνω από 400 χρόνια στο μοναστήρι της Παναγίας στο νησί των Λειψών. Χρονολογείται τον 16ο αιώνα μ.Χ. και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.

Παναγία Χοζοβιώτισσα ή Κυνηγημένη είναι η ονομασία του μοναστηριού στην Αμοργό, κτισμένο σε απροσπέλαστη πλαγιά βράχου από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό το 1088, προς τιμή της σχεδιασμένης από τον Ευαγγελιστή Λουκά εικόνας της Παναγιάς.

Ατέλειωτα γλέντια και πανηγύρια γίνονται στις γιορτές της ορθοδοξίας, με αποκορύφωμα τον Αύγουστο, μήνα επιστροφής των ξενιτεμένων στους τόπους τους, μήνα γιορτής της Παναγιάς, ευκαιρία αντάμωσης και γλεντιού. Τότε εκπληρώνονται και πολλά από τα τάματα των πιστών.

Η Κοίμηση της Θεοτόκου, το «Πάσχα του καλοκαιριού», με Εγκώμια σύμφωνα με εκείνα της Μεγάλης Παρασκευής ψέλνονται την Παραμονή της γιορτής στον Επιτάφιο στη Θεία Λειτουργία. Εκεί η Παναγία έχει το πρόσταγμα: Μεγάλα πανηγύρια στήνονται τον Δεκαπενταύγουστο, συνοδευόμενα από κοινό γεύμα. Σε κάποια μέρη μάλιστα τα πανηγύρια κρατάνε δυο μέρες. Οπως τότε, σε άλλες εποχές, όχι μακρινές, που η κάθε θαυματουργή εικόνα, όταν γιόρταζε, περιφερόταν από σπίτι σε σπίτι, σε όλο το χωριό, για να ευλογήσει τα μέλη κάθε οικογένειας και να τους χαρίσει υγεία και ευημερία. Το έθιμο διατηρείται και σήμερα σε κάποια νησιά, όπως η Φολέγανδρος.

* Κείμενα: Δήμητρα Φραγκούλη MSc, Κοινωνική Ανθρωπολόγος-Συγγραφέας-Προϊσταμένη ΥΠ.ΠΟ.
Από το Λεύκωμα Νησιώτες Νότιο Αιγαίο, της σειράς Ρίζες Ελλήνων /Εκδοση της Πήγασος Εκδοτική