Βρίσκεται στη νοτιοδυτική άκρη του νησιού και μόνο από χωματόδρομο θα φτάσετε εκεί. Είναι ένα εντυπωσιακό συγκρότημα -αν και ακατοίκητο. Γύρω από το καθολικό απλώνονται τα 48 κελιά. Το αρχικό κτίσμα χρονολογείται στον 15ο αι. (αν και έχουν γίνει πολλές μετασκευές). Ηταν μετόχι της μονής Πάτμου. Πώς πήρε το ασυνήθιστο όνομά της; Ο τοπικός θρύλος λέει πως κάποτε, ενώ γινόταν πανηγύρι, ήρθαν πειρατές και ανακατεύτηκαν με τους πανηγυριώτες. Οταν αυτοί αντιλήφθηκαν ποιοί είναι έτρεξαν να κλειστούν στο ναό. Καθώς οι άμαχοι ήταν κλεισμένοι μέσα στο καθολικό, προσευχήθηκαν στον Αγιο Ιωάννη να τους σώσει κι εκείνος «σιδέρωσε» την πόρτα (εξ ου και Σιδεριανός). Ετσι οι πειρατές δεν κατάφεραν να μπουν μέσα.     

Μεγάλης ιστορικής αξίας είναι ναός της Αγίας Τριάδας στον Αδάμαντα, μόλις 50 μ. από το λιμάνι. Λεγόταν και Παναγία Θεοφανή. Μελετητές πιστεύουν πως είναι από τις παλαιότερες εκκλησίες, κτισμένη ίσως και πριν από την εικονομαχία. Καταστράφηκε και ξανακτίστηκε μετά το 1207 και ήταν καθολικό καθολικής μονής. Αργότερα έγινε ορθόδοξο μοναστήρι και ονομάστηκε Παναγία Θεοφανή ως το 1824, που αγοράστηκε από Κρητικούς οι οποίοι έντυσαν το ναό με τέμπλα και εικόνες από τις εγκαταλειμμένες εκκλησίες της Ζεφυρίας. Είναι κτισμένος στον σπάνιο τύπο του τρίκλιτου θολοσκεπή ναού χωρίς κεραμίδια, με οξυκόρυφες καμάρες στο κέντρο του μεσαίου κλίτους. Εκτός από την Αγία Τριάδα, τα άλλα δύο κλίτη τιμούν τον Αγιο Νικόλαο και τον Αγιο Αθανάσιο. Στο ναό στεγάζεται εκκλησιαστικό μουσείο.   Info  Στον Αδάμαντα υπάρχουν επίσης οι εκκλησίες της Κοίμησης της Θεοτόκου (ή Αγιος Χαράλαμπος), τρίκλιτος καμαροσκεπής ναός με τρούλο και υπέροχο μωσαϊκό του Ιωάννη Καβρουράκη από βότσαλα της Μήλου στην αυλή του, και ο Αγιος Νικόλαος, καθολικός ναός που κτίστηκε το 1827.     

Η Παναγία Πορτιανή Ζεφυρίας βρίσκεται στην πλατεία του οικισμού. Είναι μεγάλος και εντυπωσιακός ναός με πέτρινους τρούλους. Στο νότιο τοίχο, εσωτερικά, σώζονται λείψανα τοιχογραφιών. Είναι άγνωστο πότε κτίστηκε, αλλά σίγουρα ήταν πριν το 1645. Ο ναός είναι αφιερωμένος την Κοίμηση της Θεοτόκου. Στον βόρειο τοίχο, μια πόρτα οδηγεί στον μικρότερο ναό του Αγίου Χαραλάμπους ο οποίος είναι παλαιότερος της Πορτιανής. Χαρακτηριστικό των ναών είναι το ότι έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά ηφαιστειακής προέλευσης και κυρίως η σταχτόχρωμη ζαχαρόπετρα της Μήλου.     

Ενα από τα σημαντικότερα ξωκλήσια της Μήλου, του οποίου η αρχική φάση ανάγεται στην παλαιοχριστιανική περίοδο, βρίσκεται στην περιοχή Κήπος, δυτικά του Προβατά (υπάρχει πινακίδα). Το κατάλευκο εκκλησάκι έχει προαύλιο που προσφέρει θαυμάσια θέα σχεδόν σε όλη τη νότια Μήλο. Στο εσωτερικό του διατηρούνται σημαντικά ίχνη από το παρελθόν του νησιού. Στο κάτω μέρος του δυτικού τοίχου θα δείτε μια ολόκληρη πλευρά ρωμαϊκής σαρκοφάγου, η οποία στο πάνω μέρος φέρει την αρχαία διακόσμηση (το λεσβιακό κυμάτιο), ενώ κάτω έχει ξυστεί για να χαραχτούν χριστιανικά σύμβολα σταυροί και σπείρες. Στο ιερό θα δείτε ένα σπάνιο παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο. Είναι σταυρόσχημο με σκαλοπάτια και ολόγυρα υπάρχουν αρχαία δομικά υλικά με ίχνη τοιχογραφιών.     

Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Κορφιάτισσας. Αποκαλείται και Ροζάρια και είναι μια μικρή καθολική εκκλησία κτισμένη το 1823. Το υπέρθυρό της είναι διακοσμημένο με οικόσημο του Λουδοβίκου ΙΣΤ’.    

Λένε πως ήταν ο αρχαιότερος ναός της Μήλου. Σήμερα, αν και είναι ερειπωμένος, χωρίς στέγη, παραμένει εντυπωσιακός. Είναι φτιαγμένος από καλοπελεκημένα κομμάτια περλίτη (ζαχαρόπετρα), άψογα αρμοσμένα. Ο ναός γυμνώθηκε από εικόνες τέμπλα και κειμήλια μετά την εγκατάλειψη της Ζεφυρίας και λιθολογήθηκε για να κτιστούν άλλοι ναοί. Σύμφωνα με την παράδοση ένας ασεβής έβαλε δυναμίτη για να τον γκρεμίσει και να πάρει τις πέτρες, αλλά έριξε τελικά μόνο το θόλο της οροφής. Τα μουλάρια του αρνήθηκαν να πλησιάσουν το μέρος και να σύρουν τις θεόρατες πέτρες, τις οποίες θα δείτε σήμερα μέσα στο ναό.     

Αξίζει να απολαύσετε το ηλιοβασίλεμα από το προαύλιο της εκκλησίας αυτής η οποία είναι αφιερωμένη στο Γεννέσιον της Θεοτόκου και έχει κτιστεί το 1810. Η αυλή της είναι στρωμένη με μαρμάρινες επιτύμβιες πλάκες της παλιάς πόλης. Περιέχει κειμήλια από παλιές εκκλησίες της Μήλου και έχει αξιόλογο επιχρυσωμένο τέμπλο. Στο ναό φυλάσσεται επιτάφιος του 1500 από τη Σμύρνη και η εικόνα του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου του Σιδεριανού από το ομώνυμο μοναστήρι.  

Εξαιρετικής αρχιτεκτονικής ναός, στην κορυφή του κάστρου της Πλάκας.   Η Θαλασσίτρα, αφιερωμένη στην Υπαπαντή του Χριστού, ήταν ενοριακός ναός πριν εγκαταλειφθεί το κάστρο και έχει υπέροχο πέτρινο καμπαναριό και λαϊκά λιθανάγλυφα. Ανάλογη διακόσμηση έχει και το θύρωμα της εισόδου και ανάγλυφη ημερομηνία 1669 (προέρχεται μάλλον από άλλο κτίσμα του Κάστρου). Είναι από τις παλιότερες εκκλησίες της Μήλου (αναφέρεται σε έγγραφα του 1738). Το εσωτερικό έχει ωραίο τρούλο με τετρατοσφαίρια από πελεκημένη πέτρα. Πληροφορίες στο Εκκλησιαστικό μουσείο (+30 22870 23956)